ไม้ล้มลุก แยกเพศร่วมต้น สูงได้ถึง 1 ม. ใบเรียงเวียน รูปหัวใจ ยาว 9–25 ซม. เรียบหรือจัก 3 พู ตื้น ๆ ขอบจักซี่ฟัน แผ่นใบมีขนสากและต่อมกระจาย ก้านใบยาว 3.5–10 ซม. ช่อกระจุกแน่นแยกแขนงแบบช่อกระจะ ช่อดอกเพศผู้ ใบประดับ 6–16 อัน เรียง 1–2 วง รูปขอบขนาน ยาว 2–2.5 มม. มีขนสั้นนุ่ม หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 2.5 มม. ปลายจักตื้น ๆ 5 แฉก กาบยาวเท่า ๆ หลอดกลีบดอก มีขนสั้นนุ่ม เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกัน ช่อดอกเพศเมีย ใบประดับจำนวนมาก เรียง 6–12 วง รูปรี ยาว 2–3 มม. มีขนคล้ายหนาม วงในเชื่อมติดกาบนอก ปลายมีตะขอยกเว้นช่วงปลายช่อ ดอกย่อย 2 ดอก ไม่มีกลีบดอก รังไข่ใต้วงกลีบ มีช่องเดียว ก้านเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ผลแห้งเมล็ดล่อน รูปกระสวย ยาว 1–1.5 ซม. มีหนามรูปตะขอและขนละเอียด ปลายเป็นจะงอยแหลม 2 อัน มีเมล็ดเดียว ไม่มีแพปพัส

มีถิ่นกำเนิดในอเมริกา ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไป รากและผลมีสารพวก xanthinin แก้แพ้และแก้อาการอักเสบ เมล็ดให้แป้ง แต่เป็นพิษต่อสัตว์เลี้ยง ในไทยมีการเพาะต้นอ่อน เป็นผักขึ้นชื่อของจังหวัดระยอง คล้ายเพาะถั่วงอกแต่เมล็ดต้องแช่น้ำนาน 70–80 วัน ก่อนนำไปเพาะ

สกุล Xanthium L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Asteroideae เผ่า Heliantheae มี 2–3 ชนิด พบเฉพาะในอเมริกาเขตร้อน ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “xanthion” หมายถึง พืชที่ให้สีย้อมสีเหลือง

ชื่อสามัญ  Cocklebur

ชื่ออื่น   กระชับ (ราชบุรี); เกี๋ยงนา, มะขะนัดน้ำ (ภาคเหนือ); ขี้ครอก (ราชบุรี); ขี้อ้น (ภาคเหนือ, ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ); ขี้อ้นดอน (ขอนแก่น, เลย); ขี้อ้นน้ำ (นครพนม); หญ้าผมยุ่ง (เชียงใหม่)