สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   



ขาวปั้น
วันที่ 4 สิงหาคม 2559

Pterocephalodes siamensis (Craib) V.Mayer & Ehrend.

Caprifoliaceae

ไม้ล้มลุก สูง 10–50 ซม. ลำต้นอวบหนา ใบติดรอบโคนต้นหรือปลายกิ่งแบบกุหลาบซ้อน รูปขอบขนาน รูปใบหอก หรือแกมรูปไข่กลับ จักตื้น ๆ 3–5 พู ยาว 3–13 ซม. ปลายมน โคนสอบคล้ายปีกเป็นก้านใบโอบลำต้น ขอบจักซี่ฟันห่าง ๆ ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกเดี่ยว ๆ เส้นผ่านศูนย์กลาง 3–4 ซม. ก้านช่อยาว 5–20 ซม. มีขนสั้นนุ่ม วงใบประดับคล้ายใบ 2–3 วง รูปใบหอก ยาว 1–2 ซม. ใบประดับรูปแถบ ยาวประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยงเป็นขนแข็งมีประมาณ 15 อัน ยาวประมาณ 7.5 มม. มีขนรูปตะขอ ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกยาว 1–1.2 ซม. กลีบรูปรีกว้าง กลีบบน 1 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ ยาวประมาณ 3.5 มม. ด้านนอกมีขน เกสรเพศผู้ 4 อัน ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก อับเรณูสีม่วงอ่อน รังไข่ใต้วงกลีบ ก้านเกสรเพศเมียสั้นกว่าเกสรเพศผู้ ผลแห้งเมล็ดล่อน ติดกับวงใบประดับ มีเมล็ดเดียว

พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่ดอยหัวหมด จังหวัดตาก และดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามเขาหินปูนที่เปิดโล่ง ความสูง 900–2200 เมตร เดิมอยู่สกุล Scabiosa ที่มีกลีบเลี้ยง 5 อัน และใบติดตามลำต้น ลักษณะทั่วไปคล้ายกับ Pterocephalodes hookeri (C.B.Clarke) V. Mayer & Ehrend. ซึ่งบางข้อมูลระบุให้เป็นชื่อพ้องของ Pterocephalus hookeri (C.B.Clarke) E. Pritz. กลีบเลี้ยงเป็นขนแข็งเป็นแฉกคล้ายขนนก 20 อัน

สกุล Pterocephalodes V. Mayer & Ehrend. เดิมมีหลายชนิดและเคยอยู่ภายใต้วงศ์ Dipsaceae ปัจจุบันอยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Dipsacoideae เป็นสกุลที่แยกออกมาจากสกุล Pterocephalus ปัจจุบันอาจมีเพียงชนิดเดียวหรือ 3 ชนิด ชื่อสกุลหมายถึงสกุลที่คล้ายกับสกุล Pterocephalus

ชื่อพ้อง  Scabiosa siamensis Craib, Pterocephalus siamensis (Craib) Verlaque

ขาวปั้น: ใบจักตื้น ๆ 3–5 พู โคนสอบคล้ายปีก ขอบจักซี่ฟัน ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น วงใบประดับคล้ายใบ กลีบเลี้ยงเป็นขนแข็ง เกสรเพศผู้ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก (ภาพ: ปรีชา การะเกตุ)

เอกสารอ้างอิง

Craib, W.G. (1933). Contributions to the Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information Kew 1933: 33.

Hong, D., L. Ma and F.R. Barrie. (2011). Dipsacaceae . In Flora of China Vol. 19: 655.

Mayer, V. and F. Ehrendorfer. (2000). Fruit differentiation, palynology, and systematics in Pterocephalus Adanson and Pterocephalodes, gen. nov. (Dipsacaceae). Botanical Journal of the Linnean Society 132(1): 47–78.