ไม้น้ำล้มลุก รากจำนวนมาก ยาวได้ถึง 1 ม. ลำต้นสั้น มีไหลยาว ใบออกเป็นกระจุก รูปไข่กว้าง รูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด หรือกลม ยาว 4.5–14.5 ซม. โคนรูปหัวใจ แผ่นใบหนา เส้นแขนงใบจำนวนมาก ก้านใบอวบ ยาว 10–40 ซม. ด้านในเป็นฟองน้ำ ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ก้านยาว 35–45 ซม. มี 7–15 ดอก เรียงเวียน ใบประดับขนาดเล็ก ดอกสมมาตรด้านข้าง ไร้ก้าน กลีบรวมสีม่วง 6 กลีบ รูปรีหรือรูปไข่ กลีบบนกลางกลีบมีสีเหลืองแต้ม ขนาดใหญ่กว่ากลีบล่าง เกสรเพศผู้มี 6 อัน ยาว 3 อัน สั้น 3 อัน ติดที่โคนกลีบรวม ก้านชูอับเรณูมีขนต่อม รังไข่ 3 ช่อง ออวุลจำนวนมาก เกสรเพศเมียต่างสัณฐาน ยอดเกสรจักเป็นพูตื้น มีขนต่อม ผลแห้งแตก รูปไข่ มีหลอดกลีบรวมแห้งหุ้ม เมล็ดขนาดเล็กจำนวนมาก มีปีกตามยาว

มีถิ่นกำเนิดในบราซิล ขึ้นเป็นวัชพืชตามแหล่งน้ำในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ทั้งต้นเป็นอาหารสัตว์ ใบอ่อนกินเป็นผักสด

สกุล Eichhornia Kunth มี 7 ชนิด 6 ชนิดพบในอเมริกาเขตร้อน หนึ่งชนิดพบในแอฟริกา ในไทยขึ้นเป็นวัชพืชชนิดเดียว ชื่อสกุลตั้งตามรัฐบุรุษของเยอรมัน Johann Eichhorn (1779–1856)

ชื่อพ้อง  Pontederia crassipes Mart.

ชื่อสามัญ  Lilac devil, Water hyacinth

ชื่ออื่น   ผักตบชวา, ผักตบป่อง (ภาคกลาง); ผักบ่ง (นครราชสีมา); ผักป่อง (สุพรรณบุรี); สวะ (ภาคกลาง)