| กล้วยไม้ทอดเลื้อย ลำต้นมีริ้ว อวบน้ำ มีรากออกตามข้อตรงข้ามใบ ใบหนาอวบน้ำ รูปขอบขนาน ยาว 8–18 ซม. ปลายแหลมยาว โคนมน ก้านใบยาว 0.4–1.5 ซม. ช่อดอกออกตามข้อ แกนช่อยาว 3–7 ซม. มี 5–15 ดอก ใบประดับรูปไข่ ยาว 2–5 มม. ติดทน ก้านดอกยาว 1.5–3.5 ซม. กลีบเลี้ยงสีเขียวอ่อน รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 4–4.5 ซม. กลีบดอกคู่ข้างคล้ายกลีบเลี้ยง ยาวเท่า ๆ กลีบเลี้ยง กลีบปากสีขาวมีสีชมพูแซม เส้นกลีบสีม่วงหนาแน่นด้านใน กลีบรูปไข่กลับ ยาว 3–4 ซม. รยางค์เป็นแผงขนแปรงแบนใกล้ปลายกลีบด้านในตรงข้ามอับเรณู ขนยาว 3–5 มม. หน้าเส้าเกสรมีขนสีแดงเข้ม เส้าเกสรเรียว ยาว 3–3.4 ซม. ติดกลีบปากเกือบตลอดแนวความยาว ฝาครอบอับเรณูสีเขียว ผลสด รูปขอบขนาน ยาว 7.5–8 ซม.
พบที่คาบสมุทรมลายู และบอร์เนียว ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่ปราจีนบุรี และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูงถึงประมาณ 400 เมตร
สกุล Vanilla Plum. ex Mill. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Vanilloideae เผ่า Vanilleae มีประมาณ 107 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อน แอฟริกา มาดากัสการ์ เอเชียเขตร้อน และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 5 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษาสเปน “vaina” และ “vainilla” หรือ “ไบย์นียา” หมายถึงลักษณะของฝักรูปทรงกระบอกคล้ายกาบขนาดเล็ก อนึ่ง กลิ่นวานิลาได้จากการสกัดจากฝักของกล้วยไม้ในสกุล Vanilla หลายชนิด โดยเฉพาะ V. planifolia Jacks. ex Andrews ซึ่งมีถิ่นกำเนิดในประเทศแถบอเมริกากลาง และหมู่เกาะเวสต์อินดีส ปลูกมากในมาดากัสการ์ และอินโดนีเซีย
| | | | ชื่ออื่น งด (ตรัง); สามร้อยต่อใหญ่ (ประจวบคีรีขันธ์)
| | สามร้อยต่อใหญ่: กลีบปากมีสีชมพูแซม เส้นกลีบสีม่วงด้านใน รยางค์เป็นแผงขนแปรงแบนด้านในตรงข้ามอับเรณู (ภาพ: มนตรี ธนรส)
|
|
|
| เอกสารอ้างอิง | Holttum, R.E. (1951). A new Malayan Vanilla. Gardens’ Bulletin Singapore 13(2): 251–253. |
| Seidenfaden, G. (1978). Orchid genera in Thailand VI: Neottioideae Lindl. Dansk Botanisk Arkiv 32(2): 138–146. |
| Suddee, S. (2011). Orchidaceae (Vanilla). In Flora of Thailand Vol. 12(1): 267–277. |
