สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   



ผักตำลึง
วันที่ 30 มกราคม 2560

Coccinia grandis (L.) Voigt

Cucurbitaceae

ไม้เถาล้มลุก แยกเพศต่างต้น เกล็ดประดับยาว 2–3 มม. มือจับออกตามซอกใบ ไม่แยกแขนง ใบเรียงเวียน รูปไข่กว้าง จักตื้น ๆ หรือแฉกลึก 3–5 แฉก ยาว 5–10 ซม. โคนรูปหัวใจ ขอบจักฟันเลื่อย ปลายจักมีติ่ง แผ่นใบสากด้านล่าง โคนมีต่อมขนาดเล็ก ก้านใบยาว 1–2.5 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือออกเป็นแบบช่อกระจะสั้น ๆ มี 2–3 ดอก ก้านดอกยาว 2–5 ซม. ฐานดอกรูปถ้วย ยาว 6–8 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปลิ่มแคบ ยาวประมาณ 3 มม. ดอกรูประฆังกว้าง สีขาว ยาว 1.5–3 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ปลายแยกเป็น 5 แฉก รูปสามเหลี่ยม เกสรเพศผู้ 3 อัน ติดบนปากฐานดอก ที่จุดติดมีขนหนาแน่น อับเรณูชิดกันเป็นก้อน เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม. เป็นหมันในดอกเพศเมีย จานฐานดอกรูปถ้วย รังไข่ใต้วงกลีบ ก้านเกสรเพศเมียยาว 3–5 มม. ยอดเกสรแยก 3 แฉก ยาว 5–7 มม. ปลายจัก 2 พู ผลสดมีหลายเมล็ด รูปขอบขนาน ยาว 2.5–6 ซม. สุกสีแดงสด เมล็ดรูปแบน ยาว 6–7 มม.

พบในแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ขึ้นเป็นวัชพืชในหลายประเทศในเขตร้อน ส่วนมากพบถึงความสูงประมาณ 400 เมตร ยอดอ่อนและผลอ่อนใช้ปรุงอาหาร ส่วนต่าง ๆ มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง

สกุล Coccinia Wight & Arn. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Cucurbitoideae มีประมาณ 30 ชนิด ส่วนมากพบในแอฟริกา ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “kokkinos” สีแดง ตามลักษณะผลสุกสีแดง

ชื่อพ้อง  Bryonia grandis L., Coccinia indica Wight & Arn.

ชื่อสามัญ  Baby watermelon, Gentleman’s toes, Ivy gourd, Little gourd, Scarlet-fruited gourd

ชื่ออื่น   แคเด๊าะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ผักแคบ (ภาคเหนือ); ผักตำลึง (ภาคกลาง)

ผักตำลึง: ใบจักตื้น ๆ หรือแฉกลึก 3–5 แฉก ดอกรูประฆังกว้าง ดอกเพศผู้อับเรณูชิดกันเป็นก้อน ดอกเพศเมีย ยอดเกสรแยก 3 แฉก ผลสุกสีแดงสด (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา, Brigitta E.E. Duyfjes)

เอกสารอ้างอิง

de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(4): 423–425.

Lu, A. and C. Jeffrey. (2011). Cucurbitaceae. In Flora of China Vol. 19: 52.