ไม้ล้มลุก ลำต้นสั้น มีขนสั้นนุ่มตามลำต้น ใบ ก้านใบ ช่อดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก ใบเรียงเวียนชิดโคนต้น รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 6–11 ซม. ปลายแหลมยาว โคนรูปลิ่ม ขอบจักฟันเลื่อย ก้านใบยาว 2.5–4 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกตามซอก แต่ละช่อมี 1–2 ดอก ก้านช่อยาว 8–12 ซม. ใบประดับมี 1 คู่ รูปไข่ ยาว 5 มม. โคนเชื่อมติดกันคล้ายรูปถ้วย กลีบเลี้ยง 5 กลีบ แยกจรดโคน เรียงซ้อนเหลื่อม รูปใบหอก ปลายแหลม ยาว 5–7 มม. ขอบจักซี่ฟัน ดอกรูปแตร สีม่วงอมฟ้า โคนสีอ่อน หลอดกลีบดอกยาว 3–5 ซม. โคนด้านในกลีบปากล่างมีปื้นสีเหลือง 2 แนว กลีบรูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 6–9 มม. กลีบบน 2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ เกสรเพศผู้ 2 อัน ยาวประมาณ 2 ซม. อับเรณูเชื่อมติดกัน รังไข่และเกสรเพศเมียมีขนสั้นนุ่ม ยอดเกสรมีริ้ว ผลแห้งแล้วแตก รูปทรงกระบอก ยาว 3–4 ซม. เมล็ดจำนวนมาก ขนาดเล็ก

พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่เขาใหญ่ จังหวัดนครนายก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนที่บึงกาฬ นครพนม ขึ้นตามก้อนหินริมลำธารในป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูง 150–1200 เมตร

สกุล Chayamaritia D.J.Middleton & Mich. Möller แยกจากสกุล Henckelia มีเพียง 2 ชนิด อีกชนิดคือ C. banksiae D.J.Middleton พบเฉพาะที่ลาว ใบรูปรี กลีบเลี้ยงกว้างกว่า และขอบกลีบดอกจักซี่ฟัน ชื่อสกุลตั้งตามชื่อ ดร.ก่องกานดา ชยามฤต นักพฤกษศาสตร์หอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช คำระบุชนิดตั้งตามชื่อ ศ. ดร.เต็ม สมิตินันทน์

ชื่อพ้อง  Chirita smitinandii B.L.Burtt, Henckelia smitinandii (B.L.Burtt) D.J.Middleton & Mich.Möller