ไม้น้ำล้มลุก สูงได้ถึง 2 ม. เหง้ายาว มีกาบใบแก่หุ้ม ใบรูปสามเหลี่ยม ยาว 5–25 ซม. โคนรูปเงี่ยงใบหอก ก้านใบยาว 30–90 ซม. ช่อมีกาบหุ้ม ออกตามซอกกาบ ก้านใบช่วงที่มีช่อดอกยาว 7–10 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกคล้ายช่อซี่ร่ม ยาว 2–6 ซม. ก้านช่อสั้น ดอกจำนวนมาก ก้านดอกยาว 1–3 ซม. กลีบรวมสีม่วงอ่อน มี 6 กลีบ แยกจรดโคน วงนอก 3 กลีบ วงใน 3 กลีบ รูปไข่แกมรูปขอบขนาน ยาว 1–1.6 ซม. บิดม้วนงอในผล เกสรเพศผู้ 6 อัน ติดที่โคนกลีบรวม อันใหญ่ 1 อัน ก้านชูอับเรณูหนา ยาวกว่าอันเล็ก อับเรณูยาว 5–6 มม. สีม่วง อันเล็ก 5 อัน อับเรณูยาว 3–4 มม. สีเหลือง รังไข่มี 3 ช่อง เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ปลายมีขนสั้น ผลแห้งแตกเป็น 3 ซีก รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 1 ซม. เมล็ดขนาดเล็กมีปีก

พบที่อินเดีย เนปาล ศรีลังกา จีน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และภูมิภาคมาเลเซีย ขึ้นตามที่ชื้นแฉะ หนองน้ำ ทะเลสาบ และท้องนา แยกเป็น โพลง var. elata (Ridl.) Backer ช่อดอกยาวกว่าก้านใบ มีสรรพคุณเป็นยาเย็น ช่วยควบคุมอารมณ์ และลดความคลั่ง น้ำสกัดจากดอกดื่มแก้ไข้มาลาเรีย

สกุล Monochoria C.Presl มี 8 ชนิด พบในแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ ขาเขียด M. vaginalis (Burm.f.) C.Presl. ex Kunth ลำต้นสั้น ใบเรียวแคบ โคนใบไม่เป็นรูปลูกศร ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “monos” อันเดียว และ “choris” แยก ตามลักษณะของเกสรเพศผู้ที่มีอันใหญ่แยกออกมาอันเดียว

ชื่อพ้อง  Pontederia crassipes Mart.

ชื่อสามัญ  Arrowleaf Monochoria, False pickerelweed, Leaf pondweed

ชื่ออื่น   ผักตบ, ผักตบไทย, ผักโป่ง (ทั่วไป)