ไม้พุ่มหรือไม้ต้น กิ่งอ่อนมักเป็นเหลี่ยม ใบประกอบเรียงตรงข้าม รูปฝ่ามือ มีใบย่อย 1–8 ใบ ช่อดอกแบบช่อกระจุกซ้อน แยกแขนง ใบประดับขนาดเล็ก ร่วงเร็ว กลีบเลี้ยงรูประฆัง หรือเป็นหลอด ปลายจัก 5 แฉก รูปปากเปิด หรือเรียบ ขยายในผล กลีบดอกรูปปากเปิด หลอดกลีบสั้น กลีบล่าง 3 กลีบ กลีบกลางยาวกว่ากลีบคู่ข้าง กลีบบน 2 กลีบ เกสรเพศผู้ 2 คู่ ไม่เท่ากัน ติดประมาณกึ่งกลางหลอดกลีบ อับเรณูกางออก ส่วนมากยื่นพ้นปากหลอด รังไข่มี 2–4 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 1–2 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว ยอดเกสรจัก 2 พู ผลผนังชั้นในแข็ง ส่วนมากมี 4 ไพรีน

สกุล Vitex เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Verbenaceae ปัจจุบันอยู่วงศ์ย่อย Viticoideae มีประมาณ 250 ชนิด ส่วนมากพบในเขตร้อน ในไทยมี 16 ชนิด ชื่อสกุลเป็นภาษาละตินที่ใช้เรียก V. agnus-castus L.

ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. มีขนประปรายตามกิ่งอ่อน แผ่นใบ ช่อดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก ใบประกอบมี 3–5 ใบย่อย ก้านใบยาว 3–10 ซม. ก้านใบอ่อนมีปีก ใบย่อยรูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 8–15 ซม. ปลายแหลมยาว ก้านใบย่อยสั้น ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 20 ซม. ก้านช่อยาว 2–7 ซม. ดอกหนาแน่น ไร้ก้านหรือมีก้านสั้นมาก หลอดกลีบเลี้ยงยาว 4–6 มม. ปลายจักตื้น ๆ ดอกสีม่วงอ่อน หลอดกลีบดอกยาว 2–3 มม. กลีบปากบนแฉกกลม ขนาด 1–1.5 มม. กลีบปากล่างยาว 3–3.5 มม. ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1.5 ซม. อันสั้นยาวประมาณ 1 ซม. โคนก้านมีขน ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.8–1.5 ซม. สุกสีดำ

พบที่อินเดีย ศรีลังกา บังกลาเทศ พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าผลัดใบและไม่ผลัดใบ ความสูงถึงประมาณ 400 เมตร เปลือกและใบมีสรรพคุณต้านเชื้อแบคทีเรีย แก้ไข้ แก้ปวดท้อง

ชื่อสามัญ  Malayan teak

ชื่ออื่น   กะพุน (จันทบุรี); กานน (ราชบุรี, ประจวบคีรีขันธ์); กาสามปีก (ภาคเหนือ); ไข่เน่า (ลพบุรี, นครราชสีมา); โคนสมอ (ภาคตะวันออก); ตะพรุน (จันทบุรี); ตะพุน, ตะพุนทอง, ตะพุ่ม (ตราด); ตีนนก (ทั่วไป); นน (ภาคใต้); นนเด็น (ปัตตานี); เน่า (ลพบุรี); ลือแม (มาเลย์-นราธิวาส); สมอกานน (ภาคตะวันตกเฉียงใต้); สมอตีนนก (ราชบุรี); สมอตีนเป็ด (ภาคใต้); สมอบ่วง (ภาคกลาง); สมอป่า, สมอหิน (ประจวบคีรีขันธ์); สวองหิน (นครราชสีมา)

ไม้พุ่ม อาจสูงได้ถึง 8 ม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นตามกิ่งอ่อน ช่อดอก และใบประดับ ใบประกอบมี 3–5 ใบย่อย ก้านใบยาว 1–6 ซม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 5–15 ซม. ปลายแหลมยาว แผ่นใบมีขนและต่อมประปรายทั้งสองด้าน ก้านใบสั้น ใบปลายก้านยาวได้ถึง 1.5 ซม. ช่อดอกออกสั้น ๆ ตามซอกใบ ยาว 2.5–7 ซม. แตก 2–3 แขนง ก้านดอกยาว 1–2 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 3 มม. ปลายจักตื้น ๆ หรือเรียบ ด้านนอกมีขนและต่อมหนาแน่น ดอกสีขาวอมเหลืองหรือชมพู หลอดกลีบดอกยาว 4–7 มม. ด้านนอกมีต่อมกระจาย กลีบปากบนแฉกรูปสามเหลี่ยมกว้าง ยาว 1–1.5 มม. กลีบปากล่างยาว 3–3.5 มม. ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 4 มม. อันสั้นยาว 2–3 มม. ที่จุดติดบนหลอดกลีบมีขน ปลายรังไข่มีต่อมหนาแน่น ก้านเกสรเพศเมียยาว 2.5–3 มม. ผลรูปไข่ ยาว 5–9 มม. สุกสีม่วงดำ

พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า เวียดนาม และภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ชายป่าดิบชื้น หรือบนเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร

ชื่ออื่น   คดงู (เพชรบูรณ์); ตีนนกเขา (จันทบุรี); ผะไห้น้อย (เพชรบูรณ์)