สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   

ซ้อ

ซ้อ  สกุล
วันที่ 28 กันยายน 2559

Gmelina L.

Lamiaceae

ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไม้เลื้อย กิ่งมีขนสั้นนุ่มหรือมีหนาม ใบเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก เรียบหรือจักเป็นพู มักมีต่อมที่โคนใบ ช่อดอกแบบช่อกระจุกหรือช่อแยกแขนง ช่อแยกแขนงสลับตั้งฉาก ใบประดับคล้ายใบ ร่วงเร็วหรือติดทน กลีบเลี้ยงรูปถ้วย แยก 4–5 แฉก หรือจักตื้น ๆ มักขยายในผล ส่วนมากมีต่อม ดอกรูปแตร กลีบดอกไม่สมมาตร หลอดกลีบโป่งข้างเดียว กลีบปากบน 2 กลีบหรือเรียบ กลีบปากล่าง 3 กลีบ กลีบกลางขนาดใหญ่กว่ากลีบข้าง เกสรเพศผู้สั้น 2 อัน ยาว 2 อัน ติดใกล้โคนหลอดกลีบ อับเรณูกางออก แตกตามยาว รังไข่มี 2–4 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียส่วนมากแยก 2 แฉก ไม่เท่ากัน ผลสดมีผนังชั้นในแข็ง ส่วนมากมี 1–4 เมล็ด บางเมล็ดฝ่อ

สกุล Gmelina เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Verbenaceae มีประมาณ 35 ชนิด ส่วนมากพบในเอเชีย และออสเตรเลีย ในไทยมี 7–8 ชนิด และพบเป็นไม้ประดับ 1 ชนิด คือ ซ้องแมว G. philippensis Cham. มีถิ่นกำเนิดในฟิลิปปินส์ ช่อดอกห้อยลง ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Johann Georg Gmelin (1709–1755)

ซ้องแมว: ช่อดอกห้อยลง ดอกติดตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบประดับติดทน (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)

ซ้อ
วันที่ 28 กันยายน 2559

Gmelina arborea Roxb.

Lamiaceae

ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. ใบรูปไข่กว้าง ยาว 7–25 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีนวลและขนสั้นนุ่ม เส้นใบออกจากโคนข้างละ 1 เส้น ก้านใบยาว 3–10 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาว 7–20 ซม. ช่อกระจุกย่อยมี 1–3 ดอก ใบประดับรูปแถบ ยาว 7–8 มม. กลีบเลี้ยงยาว 3–5 มม. ปลายจักรูปสามเหลี่ยม 5 จักตื้น ๆ ด้านนอกมีขน ดอกยาว 2–4 ซม. ด้านนอกสีน้ำตาลแดง ด้านในสีครีมอ่อน กลีบปากล่างกลีบกลางด้านในมีสีเหลืองแซม มีขนสั้นนุ่มด้านนอก เกสรเพศผู้ยื่นไม่พ้นปากหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูติดใต้กึ่งกลางหลอดกลีบดอก รังไข่เกลี้ยง มีต่อมกระจาย ผลสุกสีเหลือง รูปไข่ ยาว 1.5–2.5 ซม.

พบที่อินเดีย ศรีลังกา เนปาล บังกลาเทศ ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา และป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร นิยมปลูกเป็นไม้สวนป่าในหลายประเทศ ใช้ทำกระดาษ ใบมีสรรพคุณแก้ไอ ช่วยขับลม ขับปัสสาวะ เป็นยาระบาย ลดการอักเสบ แก้หนองใน และใช้เลี้ยงสัตว์

ชื่อสามัญ  Beechwood, Goomar teak, Kashmir tree, Malay beechwood, White teak

ชื่ออื่น   กำม่าทุ (กะเหรี่ยง-กำแพงเพชร, กาญจนบุรี); แก้มอ้น (นครราชสีมา); ช้องแมว (ชุมพร); ซ้อ (ภาคเหนือ); เซาะแมว (มาเลย์-นราธิวาส); แต้งขาว เชียงใหม่); ท้องแมว (ราชบุรี, สุพรรณบุรี); เป้านก (อุตรดิตถ์); เฝิง (ภาคเหนือ); ม้าเหล็ก (ละว้า-กาญจนบุรี); เมา (สุราษฎร์ธานี); แม่ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ร่มม้า, รำม้า (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี); สันปลาช่อน (สุโขทัย)

ซ้อ: ช่อดอกแบบช่อกระจุก แยกแขนงสั้น ๆ ดอกรูปแตร กลีบเลี้ยงปลายจักรูปสามเหลี่ยม กลีบดอกไม่สมมาตร ผลรูปไข่ (ภาพ: สุคนธ์ทิพย์ ศิริมงคล, ราชันย์ ภู่มา)

ซ้อเสี้ยน
วันที่ 29 ธันวาคม 2559

Eriolaena candollei Wall.

Malvaceae

ดูที่ ปอเลียงฝ้าย

ซ้อหิน
วันที่ 28 กันยายน 2559

Gmelina racemosa (Lour.) Merr.

Lamiaceae

ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. ใบรูปไข่ ยาว 9–20 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว แผ่นใบด้านล่างมีนวลและขนสั้นนุ่ม เส้นใบออกจากโคนข้างละ 1 เส้น ก้านใบยาว 3–7 ซม ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 15 ซม. ใบประดับรูปแถบ ยาว 4–7 มม. ร่วงเร็ว กลีบเลี้ยงยาว 0.8–1 ซม. ปลายตัดหรือจักตื้น ๆ ไม่ชัดเจน ด้านนอกมีขน ดอกยาว 3–5 ซม. ด้านนอกสีขาวอมม่วง ด้านในสีม่วง มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน กลีบปากมีสีเหลืองเข้มด้านใน เกสรเพศผู้ยื่นพ้นปากหลอดกลีบเล็กน้อย รังไข่มีขนสั้นนุ่ม ผลสุกสีเหลือง รูปไข่ ยาว 2.5–4 ซม.

พบที่จีนตอนใต้ ลาว เวียดนาม และภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนของไทยที่ภูวัว จังหวัดบึงกาฬ ขึ้นกระจายห่าง ๆ ในป่าดิบแล้ง ความสูงประมาณ 200 เมตร

ซ้อหิน: ใบเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มีนวลด้านล่าง กลีบเลี้ยงปลายตัดหรือจักไม่ชัดเจน หลอดกลีบดอกโป่งข้างเดียว (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)



เอกสารอ้างอิง

Cheng, S.L. and M.G. Gilbert. (1994). Verbenaceae (Gmelina arborea and G. lecomtei). In Flora of China Vol. 17: 32–33.